O Wyspiańskim

Moim ulubionym muzeum w Krakowie jest Kamienica Szołayskich. Odbywają się tam wystawy sztuki młodopolskiej. „Młoda Polska” była polskim ruchem artystycznym; kwitnął on w Polsce na przełomie XIX i XX wieku. To była sztuka „Art Nouveau” Polski: myślę, że jest bardzo romantyczna.  

Jednym z moich ulubionych artystów Młodej Polski jest Stanisław Wyspiański . Wyspiański to malarz, dramaturg, poeta, grafik, architekt oraz projektant mebli. Jego najsłynniejszym dziełem jest spektakl „Wesele”. Ponieważ jeszcze nie rozumiem słów „Wesela”,  moim ulubionym dziełem Wyspiańskiego jest na razie  ten obraz  „Planty z widokiem na Wawel”:

Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie przy ulicy Krupniczej 14. Jego rodzicami byli Franciszek, który był rzeźbiarzem i fotografem, oraz Maria z Rogowskich. Kiedy Wyspiański miał cztery lata, jego rodzice przeprowadzili się do Domu Długosza przy ulicy Kanoniczej 25. Mieszkanie miało wspaniały widok na Wawel, i wiele lat później Wyspiański napisał ten werset:

„U stóp Wawelu miał ojciec pracownię

wielką izbę biała wysklepioną

żyjącą figur zmarłych wielkim tłumem

tam chłopiec mały chodziłem, co czułem,

to później w kształty mej sztuki zakłułem.”

Niestety w 1876 roku umarła matka chłopca, i młody Stanisław wyjechał z tego mieszkania. Franciszek, jego ojciec, nadużywał alkoholu, a więc opiekę nad chłopcem przejęli wujostwo Stankiewiczowie. Stankiewiczowie byli ludźmi wysokiej kultury, i w ich domu Wyspiański poznał słynnego polskiego malarza Jana Matejkę oraz innych ważnych polskich intelektualistów i artystów.

W 1879 roku, kiedy miał 10 lat, chłopiec rozpoczął naukę w słynnym Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Ta szkoła była jedynym gimnazjum w mieście, gdzie wykłady odbywały się w języku polskim. (Musimy pamiętać, że Kraków i cała południowo zachodnia Polska w tym czasie należały do Austrii.) Wyspiański był bardzo dobrym studentem, miał rozległe zainteresowania artystyczne i patriotyczne: teatr, malarstwo, literatura piękna, historia, legendy polskie.

W 1887 roku, w wieku 18 lat, Wyspiański zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, i jednocześnie rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był Jan Matejko. Utalentowany student pomagał sławnemu malarzowi w pracach przy renowacji koscióła Mariackiego.

W 1890 roku, kiedy miał 22 lata, Wyspiański wyjechał za granicę—przez Wiedeń, Wenecję, Weronę, Mediolan, Szwajcarię do Francji—a powrócił do kraju przez Niemcy i Pragę. Bardzo lubił gotyckie katedry, dramaty muzyczne Wagnera, opery Verdiego i Webera, a także dramaty Szekspira.

Trzy razy Wyspiański wyjeżdżał do Paryża i tam mieszkał: to miasto go zafascynowało. W Paryżu  uczył się w Acadamie Colarrosi, często chodził do teatru, wiele malował, oraz zaprzyjaźnił się Paulem Gauguinem. W tym czasie Wyspiański zaczął pisać własne dramaty: „Królowę Polskiej Korony” i wstępne redakcje „Legendy”, „Warszawianki”, „Daniela” i „Melegra”. Wrócił na stałe do Krakowa w sierpniu 1894 roku.

W Krakowie Wyspiański podjął pracę prze restaurowaniu kościoła

Franciszkanów. Zaprojektował i wykonał polichromię z młodopolskimi motywami kwiatowymi, oraz fantastyczne kompozycje w witrażach, na przykład „Stań się”, przedstawiający Boga Ojca. Podjął także pracę dla kościoła św. Krzyża oraz kościoła Dominikanów.

Jednocześnie rysował i malował autoportrety i potrety rodziny, przyjaciół oraz artystów. Według artykułu z Wikipedii, „W jego twórczości plastycznej dominowały ...obrazy wykonywane pastelami.” Dla przykładu, tu jest „Helenka”:

 Helenka była córką artysty.

18 września 1900 roku Wyspiański ożenił się z chłopką Teodorą Teofilą Pytkówną, która jeszcze przed ślubem została  matką jego dzieci. Żona i dzieci występują w wielu utworach Wyspiańskiego, na przykład „Dziewczynka z wazonem z kwiatami”  (1902), „Śpiący Staś” (12) (1904), „Portret artysty z żoną” (1904), „Macierzyństwo”  (1905).

Choć Wyspiański już był malarzem, który odniósł pewien sukces, jego spektakl „Wesele”, który miał premierę teatralną 16 marca 1901 roku, zmienił jego reputację.  Według Arkadiusza Latuska, „Od tego momentu Wyspiański uważany był za wybitnego dramatopisarza i niezwykłego malarza, a niektórzy widzieli w nim wieszcza narodowego, ze wzglądu na narodowo-społeczną tematykę jego utworów.” (Arkandiusz Latusek, „Posłowie”, Wesele, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków, 2007.)

Niestety Wyspiański ciężko zachorował, i kiedy miał tylko 38 lat, w listopadzie 1907 roku, zmarł. Pogrzeb w Krakowie stał się manifestacją narodowa. Wyspiański został polskim bohaterem artystycznym. Pochowano go na cmentarzu zasłużonych na Skałce.

----D. Cummings McLean, 30 X 2015, Edinburgh

***

Thanks especially to Hipsterka and Polish Pretend Son for their improvements to the style. Any remaining infelicities are, of course, entirely my own.